Wojna czesko-polska o Śląsk Cieszyński

WOJNY O GRANICE 1918 – 1920

WOJNA CZESKO-POLSKA O ŚLĄSK CIESZYŃSKI

19 X 1918 r. – polskie stronnictwa na Śląsku Cieszyńskim powołały Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego; Prezydium RN KC objęło zarząd nad polską częścią Śląska

Cieszyńskiego.

31 X 1918 r. – por. Klemens Matusiak zaprosił czeskich delegatów na poufną rozmowę z Komitetem Polskim, aby stworzyć wspólny front przeciw Niemcom.

5 XI 1918 r. – w Polskiej Ostrawie zawarto umowę Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z Zemskym Narodnim Vyborem pro Slezsko ( jej czeskim odpowiednikiem). Ostateczne rozgraniczenie terytorialne pozostawiono rządom w Warszawie i Pradze. Rząd czechosłowacki potwierdził umowę telegramem, ale już wkrótce władze czeskie próbowały podważyć jej prawomocność.

Żądania terytorialne strony czeskiej                          Żądania terytorialne strony polskiej

W tygodniku „Obrana Slezska” z 9 XI 1918 r. w artykule: O Tesinsko napisano: Tymczasowe „porozumienie”, które osiągnął Zemsky Narodni Vybor z Polakami na Śląsku Cieszyńskim nie może być postrzegane inaczej, niż tylko jako krótkotrwałe prowizorium . Nam należy się cały Śląsk, a ten też w całości dostaniemy!

Czesi rozpoczynają propagandę prasową, urabianie nastrojów antypolskich, wysuwają swoje rzekome prawa historyczne i argument, że posiadanie kolei koszycko – bogumińskiej jest warunkiem koniecznym istnienia państwa czechosłowackiego.

Władze czeskie grały na zwłokę, nie chciały rozmawiać ze stroną polską. Gdy przedstawiciele władz polskich przybyli do Pragi, zbojkotowali rozmowy, odkładając je do czasu podjęcia decyzji przez Koalicję w Paryżu.

17 XI 1918 r. – płk. Franciszek Ksawery Latinik został dowódcą wojsk Frontu Śląskiego.

Od połowy listopada 1918 r. Czesi próbowali zakwaterować swe oddziały poza linią demarkacyjną z 5 XI 1918 r. O ich planach zaborczych świadczyło m.in. nagromadzenie wojsk w okolicach Morawskiej Ostrawy i Frydku, zajęcie Spisza oraz przemówienie prezydenta Masaryka z 2 poł. grudnia 1918 r., w którym zapowiadał bliskie rozwiązanie sprawy śląskiej przez samych Czechów.

Dowództwo z Krakowa nie traktowało poważnie doniesień z Cieszyna, a władze czechosłowackie zapewniały o pokojowych zamiarach. W tej sytuacji Ministerstwo Spraw Wojskowych 8 I 1919 r. ściągnęło ze Śląska Cieszyńskiego posiłki wojskowe na front w Galicji Wschodniej!

Czesi chcieli przeszkodzić przeprowadzeniu na Śląsku ogłoszonych na 26 I 1919 r. wyborów parlamentarnych i poborowi rekruta z tej ziemi.

20 I 1919 r. – do Morawskiej Ostrawy skierowano nowe siły czeskie, w Zagłębiu Ostrawsko- Karwińskim gromadzono amunicję, a czeski minister Zahradnik zapowiedział wizytę na Śląsku.

22 I 1919 r. komendant dworca kolejowego w Boguminie meldował do Sztabu Dowództwa w Krakowie, że Czesi zamierzają z następnym dniu zająć miasto, a potem o przybyciu do Morawskiej Ostrawy trzech pociągów czeskich z piechotą. Oba meldunki zlekceważono.

Płk. Latinik zarządził na godzinę 8. rano 23 I 1919 r. ogólne pogotowie.       

22 I 1919 r. o godz. 11. delegacja czeskich oficerów w mundurach wojsk koalicyjnych zjawiła się w siedzibie Prezydium Rady Narodowej KC i bez przedstawienia swych pełnomocnictw ppłk. Šnejdarek zażądał w imieniu rzekomego Rządu Koalicyjnego w Paryżu, by płk. Latinik wraz z wojskiem polskim opuścił Śląsk po rzekę Białkę. Polski dowódca kategorycznie odmówił, a po kilku minutach okazało się, że była to czeska mistyfikacja.

ppłk. Josef Šnejdarek

23 I 1919 r. – Czesi już o godz. 6. rano rozpoczęli aresztowanie polskich działaczy w Orłowej i Łazach. Trwała walka o Bogumin.

Rząd polski i dowództwo wojskowe były zaskoczone rozpoczęciem czeskiej agresji. Po południu dotarł telegram Naczelnego Dowództwa z Warszawy: Nie ustąpić, na gwałt odpowiedzieć siłą. DOG z Krakowie wzmocni posiłkami oddziały na Śląsku.

Stan bojowy wojsk czeskich: wraz z artylerią, kawalerią i oddziałami technicznymi – 14 – 16 tys. ludzi. Każdy batalion piechoty posiadał kompanię karabinów maszynowych – po 8 sztuk, a 7 cztero - oddziałowych baterii wprowadziło do boju 28 armat, zaś 2 szwadrony gwardii kawalerii miały około 300 jeźdźców.

Siły polskie: 11 kompanii - 1285 karabinów, 18 karabinów maszynowych, 4 działa i 35 szabel oraz 600 żołnierzy milicji narodowej. W  Skoczowie stała załogą 2. kompania 12 pp ( 75 żołnierzy). Stan wraz z zakładami wojskowymi około 3 tys. ludzi. Wyposażenie w amunicję, sprzęt techniczny i umundurowanie było niewystarczające. Brak było armat, celowników by strzelać z ukrytych pozycji.

Wszystkie wytwórnie i magazyny przemysłu wojennego byłej armii austriackiej leżały na terenach zajętych przez Czechów.

Państwo czechosłowackie wydając rozkaz obsadzenia Ziemi Cieszyńskiej złamało umowę z 5 XI 1918 r. i rozpoczęło wojnę zbrojnym napadem, bez uprzedniego zerwania pokojowych stosunków. Pierwsze dni wojny to: niechlubna walka o Bogumin, nieudany wypad flankowy przez Przełęcz Jabłonkowską, drobne i niepomyślne dla Czechów utarczki pod Suchą i Błędowicami oraz obustronne zmagania od Zebrzydowic po Olbrachcice.

 Szkic nr 5 – 23 – 26 stycznia

27 I 1919 r. wojska czeskie zajęły Cieszyn i wysunęły oddziały wywiadowcze do Ogrodzonej.

28 – 30 I 1919 r. – walki na linii Wisły od Strumienia i Pruchnej po Skoczów i Ustroń.

3 II 1919 r. dowódcy walczących wojsk – płk. Franciszek Ksawery Latinik i ppłk. Josef Šnejdarek podpisali umowę o zawieszeniu broni na 7 dni.

5 II 1919 r. – płk. Latinik otrzymał w Skoczowie tekst Ugody zawartej 1 II 1919 r. w Paryżu między Romanem Dmowskim a ministrem Benešem, której sygnatariuszami byli członkowie Koalicji – USA, Francja i Wielka Brytania.

Czesi nie dotrzymywali warunków umowy  - 5 II ich wojska zajęły Hermanice i Ochaby Małe, 6 II zajęły nowe stanowiska bojowe, wysunęły naprzód linię swych okopów pod Simoradzem, a w Łączce ustawiły 2 baterie. Nie wycofały się też z Ustronia.

7 II 1919 r. Czesi wzmocnili swe pozycje naprzeciw Skoczowa, a miejscami wysuwali je naprzód. 11 II 1919 r. przesunęli swą artylerię w okolice Pruchnej, a z Dębowca pod Simoradz.

Naczelnik Tymczasowego Rządu Krajowego w Cieszynie, dr Jan Michejda, wystosował List do prezydenta Masaryka, w którym protestował przeciw obejmowaniu na terenach zajętych przez Czechosłowację po 23 I 1919 r. sądów i urzędów przez Czechów oraz przeciw odbieraniu służbowego ślubowania od urzędników w Starostwie Cieszyńskim i Frysztackim, wbrew Ugodzie Paryskiej z 1 II 1919 r. Protestował przeciw dalszym aresztowaniom i internowaniu osób cywilnych, głodzeniu Polaków wywiezionych do Morawskiej Ostrawy.

12 II 1919 r. do Cieszyna przybyła z Paryża Komisja Koalicyjna,

15 II 1919 r. rotmistrz Czaczka – Ruciński jako łącznik płk. Latinika wręczył Komisji opracowany w polskim sztabie w Skoczowie „Plan okupacji polskiej”, w którym domagano się m.in. – przywrócenia rozdziału Śląska Cieszyńskiego według ugody z 5 XI 1918 r., - wynagrodzenia krzywd i szkód, jakie poniosła ludność cywilna, - odszkodowania za wywiezione urządzenia środków komunikacji, telefonów, sprzętów koszarowych, środków lekarskich ze szpitali itd.

17 II 1919 r. – w Ogrodzonej ogłoszono rozkaz, nakazujący wojsku czeskiemu ostre pogotowie; stwierdzono, że Czesi – nawet wbrew żądaniu Komisji Koalicyjnej – raz zdobytego terenu nie opuszczą. Nadal okopywali się na swych pozycjach, aresztowali Polaków, a mieszkańców gnębili rekwizycjami i niszczeniem mienia.

19 II 1919 r. – do Goleszowa przybył czeski pociąg z piechotą, a pod wieczór drugi z piechotą i 6 armatami. Do Piotrowic przyjechały 2 pociągi z wojskiem, a do Karwiny 1 bateria dział polowych. Na całym froncie przygotowywali zasieki.

20 II 1919 r. – członkowie Komisji Koalicyjnej wizytowali Skoczów.

Wizyta komisji Ententy w Skoczowie, 20 luty 1919 r.

21 II 1919 r. – w rejonie Ochab Wielkich Czesi ostrzeliwali polska placówkę; czeski patrol jazdy przekroczył polski front pod Nierodzimiem i udał się w kierunku Brennej.

Po południu nacierali na Małe i Wielkie Ochaby, zajeli dwór w Hermanicach i ostrzeliwali Kisielów. Do Ogrodzonej przybyła czeska artyleria.

Dla sprawdzenia tych faktów do Skoczowa przybył płk. Tissi z Komisji Koalicyjnej. Ppłk. Šnejdarek oświadczył Komisji, że nie może dotrzymać warunków ugody paryskiej, gdyż go wojsko nie usłucha i nie ustąpi z zajętego terenu. 

Czesi wzmacniali dwór w Pruchnej jak redutę, zajęli dwór Sandhof i prawą flankę odcinka B.

Wywiązała się walka na odcinku od Ochab do Strumienia, nad ranem atakowali placówki ubezpieczające Simoradz.

24 II 1919 r. - w Ustroniu kwaterowały 3 czeskie kompanie strzelców, a ciężkie działa ustawiono w Goleszowie.

Tego dnia nastąpiła wymiana jeńców, a z Warszawy do Skoczowa przyjechała Delegacja Koalicyjna, gdyż przebywająca na Śląsku od 12 dni Komisja Ententy nie potrafiła zmusić Czechów do wykonania warunków Ugody Paryskiej ani nakłonić ich do opuszczenia zajętego terenu.

Podczas obrad w Cieszynie wojska czeskie ostrzeliwały odcinek między Ochabami a Simoradzem. Atak ponowiły rankiem 25 II 1919 r.

Kilkakrotne nieudane próby dotarcia do rzeki Wisły i zmuszenia Polaków do opuszczenia linii obronnej wraz ze Skoczowem przekonały czeskie dowództwo do konieczności podpisania umowy wojskowej. Zgodnie z nią ustanowiono dwie linie demarkacyjne i strefę neutralną, które nie pokrywały się z linią rozdziału z 5 XI 1918 r. Stało się to przyczyną późniejszych nieporozumień. Na obszarze administracji polskiej stworzono wojskową okupację czeską, co było błędem. Nie dostarczano Polsce karwińskiego węgla.

Rozdział Śląska Cieszyńskiego z 24 lutego 1919 r.

26 II 1919 r. wojska polskie opuściły Skoczów i wkroczyły do Cieszyna, Frysztatu i Jabłonkowa. Około 50 tys. ludności polskiej na rynku i placu koszarowym oglądało defiladę polskiego wojska przed Komisją Koalicyjną.

Rada Narodowa KC powróciła do Cieszyna i domagała się od Komisji przywrócenia polskiej administracji, wycofania wojsk czeskich za linię wyznaczoną porozumieniem z 5 XI 1918 r. oraz zwolnienia internowanych działaczy polskich.

21 – 29 VII 1919 r. – w Krakowie trwały obrady komisji mieszanej, zakończone fiaskiem

27 IX 1919 r. Rada Najwyższa zaakceptowała plebiscyt, na podstawie którego mocarstwa  miały podjąć decyzję w sprawie granicy na Śląsku Cieszyńskim. Komisja przybyła do Cieszyna 30 I 1920 r.

13 VI 1920 r. Konferencja Ambasadorów ustaliła termin plebiscytu na 2 VII 1920 r. Sejm polski odrzucił możliwość przeprowadzenia plebiscytu, a w celu opanowania napiętej sytuacji Komisja Plebiscytowa wprowadziła 2 VII 1920 r. na Śląsku Cieszyńskim stan wyjątkowy.

10 VII 1920 r. - obradująca w Spa w Belgii konferencja odwołała plebiscyt.

W tym czasie wojska sowieckie zbliżały się do Warszawy. W zamian za obietnicę pomocy wojskowej Polska przyjęła decyzję w sprawie m.in. granicy z Czechosłowacją. 

28 VII 1920 r. – Konferencja Ambasadorów podjęła niekorzystną dla Polski decyzję w sprawie granicy z Czechosłowacją, której Sejm II RP nigdy nie ratyfikował.

Licząc tylko powiaty cieszyński i frysztacki, które zaczęto nazywać Zaolziem, Polacy stanowili tam 69% ludności, a Czesi tylko 18,3%. Były to najbardziej aktywne skupiska polskiego życia narodowego na Śląsku Cieszyńskim.

10 VIII 1920 r. Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa przekazała Polsce i Czechosłowacji administrację nad Śląskiem Cieszyńskim.

Nie znamy dokładnego bilansu ofiar dwuletniego konfliktu. W wojnie styczniowej 1919 r. po obu stronach zginęło 200 – 400 osób, w tym 44 czeskich żołnierzy. Czesi internowali wtedy 279 polskich działaczy narodowych. W okresie od I 1919 – VII 1920 r. z terytorium Śląska Cieszyńskiego zarządzanego przez Czechosłowację oraz z okolic Morawskiej Ostrawy zostało wypędzonych 4 – 5 tysięcy Polaków, którzy znaleźli schronienie w barakach w Cieszynie i Oświęcimiu. 

Tablica na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Fot. A. Hornik