Legendarne „Piekiełko”

GRODZISKO  GOLĘSZYCÓW  W  MIĘDZYŚWIECIU  ( VII – IX  W.)  -LEGENDARNE  „ PIEKIEŁKO”

     Około 845 r. sporządzony został tzw. GEOGRAF  BAWARSKI  - spis plemion i wykaz ich grodów lub okręgów grodowych, także plemion śląskich, w tym GOLĘSZYCÓW z 5 grodami. Jednym z nich, najbardziej wysuniętym na wschód, prawdopodobnie strzegącym przejścia przez Wisłę, był gród w Międzyświeciu.

Mapa Śląska z zaznaczonymi terenami plemiennymi (źródło: Jerzy Wyrozumski, Wielka Historia Polski, t. 2, Kraków 1999).

     W tradycji ustnej przez wieki przekazywana była legenda o zapadniętym grodzisku PIEKIEŁKU, a miejsce to zawsze nazywano „gródkiem”. Nauka potwierdziła ich prawdziwość dopiero w XX wieku. Tradycja każe również uważać grodzisko w Międzyświeciu za stary – pierwszy Skoczów, podobnie jak golęszycki gród w Podoborze zw. Cieszyniskiem za pierwszy Cieszyn.

    Dr J. Żurowski, Konserwator Zachodniej Małopolski i Śląska zobaczył to osnute legendą miejsce w 1926 r. i określił stan zachowania stanowiska jako bardzo dobry. Dzięki jego staraniom inż. Karger z Cieszyna wykonał plan pomiarowy terenu, a w 1933 r. dr Żurowski wciągnął ten obiekt do rejestru grodzisk, zaliczając go do grupy „a” – tzw. grodzisk pierścieniowatych. Grodzisko weszło też do rejestru stanowisk opracowanego przez R. Jakimowicza i St. Bąka, opublikowanego w 1939 r. w „Atlasie grodzisk i zamczysk śląskich”. Przedstawiono tam położenie stanowiska, jego opis, analizę językową spotykanych w tym rejonie określeń i nazw oraz wstępnie ustalono jego chronologię.

Zdjęcie lotnicze grodziska w Międzyświeciu

     W latach 1961 i 1963 badania wykopaliskowe prowadził dr Jerzy Szydłowski z działu archeologii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Z obszaru grodziska obejmującego ponad 8 000 m² przebadano wtedy ponad 500 m².

Nikłe ślady skorup naczyń kultury łużyckiej ( VII – V w. p.n.e.) są wskazówką, że ten teren dzięki swym naturalnym walorom był już zamieszkały wcześniej.

    Wczesnośredniowieczna osada w Międzyświeciu posiada dwie fazy rozwojowe. W starszej była to osada otwarta lub - co najwyżej - broniona jakimś prostym umocnieniem. Z czasem, w miarę rozwoju osady, to doskonale wybrane miejsce zostało ufortyfikowane według ówczesnych reguł. Na poszczególnych odcinkach uzależniono rodzaj i wielkość fortyfikacji od specyfiki terenu.

    Od strony zachodniej, najłatwiej dostępnej, zabezpieczono osadę potężnym nasypem ziemnym, a dostępu do niego broniła głęboka i szeroka fosa. Pozostałe dwa boki grodu – północny i południowy – zabezpieczone w sposób naturalny stromymi stokami, opadającymi przeszło 25 m w dół, zamknięto niższymi nasypami ziemnymi, zwieńczonymi górą drewnianą konstrukcją. Odkryto jej spalone resztki, które runęły do środka. Ślady spalenia i zniszczenia fortyfikacji pozwalają domyślać się jakichś działań zbrojnych lub napadu, którego ofiarą padł gród. Nie można wykluczyć w IX czy nawet w 1 poł. X w. pewnej ekspansji Wiślan na zachód. Opanowanie tak ważnego strategicznie i politycznie terenu przez Wiślan mogło być jedną z przyczyn niezgody i interwencji zbrojnej Rzeszy Wielkomorawskiej, co – jak mówi legenda pannońska – doprowadziło do utraty niezależności politycznej Wiślan. Być może w tych rozgrywkach zbrojny gród w Międzyświeciu został zdobyty i zniszczony, podobnie jak i inne w tym okręgu, a zaistniała sytuacja uniemożliwiła jego odbudowę.

    Po zachodniej stronie, poza tzw. poprzecznym, potężnym wałem obronnym, spotyka się skorupy naczyń wczesnośredniowiecznych, a więc trzeba się liczyć ze śladami zamieszkania również poza ufortyfikowaną osadą. Szczegół ten w powiązaniu z drugim, krótkim odcinkiem wału i fosy, zdaje się dowodzić, że usiłowano przedłużyć lub powiększyć przestrzeń użytkową grodu i zabezpieczyć ją drugim poprzecznym wałem obronnym.

    Luźne drobne skorupy wczesnośredniowieczne znalezione na polach, na południowy zachód od grodu wskazują, że gród posiadał w niedalekim sąsiedztwie zaplecze gospodarcze w osadach otwartych.

          Nawarstwienia kulturowe koncentrują się w niżej położonej części południowej przy wale. Chaty słupowe i zrębowe były nieco zagłębione w ziemię. Odkryto również paleniska kuźnicze i unikatowy trzykomorowy kopulasty piec hutniczy. Odkryte grudy żużla żelaznego, w powiązaniu z dwoma piecowiskami, wskazują na produkcję i dalszą obróbkę żelaza na miejscu. Gliniane przęśliki, kościane i żelazne szydła poświadczają istnienie tkactwa oraz dalszej obróbki tkanin i skór. Fragmenty kamieni żarnowych dowodzą obróbki zbóż, zaś kości zwierzęce wskazują na spożywanie mięsa zwierząt łownych i hodowlanych. Znaleziono również haczyk do wędki, co wskazuje na połowy w pobliskiej rzece i stawach oraz - grocik strzały, żelazne noże i sporo fragmentów wczesnośredniowiecznej ceramiki. Szczególnie ważnym znaleziskiem jest żelazna ostroga z zaczepami zagiętymi do środka. Należy ją łączyć z 1 połową VII wieku, zaś ceramika pochodzi z okresu VII – IX w.

    Według przekazów ustnych i legendy ocaleni mieszkańcy grodziska mieli wędrować wzdłuż Bładnicy do jej ujścia do rzeki Wisły i tam założyli nową osadę. Dokument umieszczony w 1801 r. w bani na wieży skoczowskiego ratusza podaje, że założenie miasta nastąpiło w 971 r.

    Ten pierwotny Skoczów rozwijał się przy trakcie z Cieszyna do Starego Bielska i dalej do Krakowa, najpierw jako podgrodzie, a następnie osada przygrodowa. Od kasztelańskiego gródka oddzielała go fosa odprowadzona od Bładnicy.